नमस्कार मित्रांनो आपल्या सर्वाना माहित आहे कि राजमाता जिजाबाई या मराठा स्वराज्य संस्थापक छत्रपती शिवाजी राजे यांच्या मातोश्री होत्या, राजमाता जिजाऊ यांचे संस्कार आणि त्यांचे जी वन हे पूर्णपणे छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या व्यक्तीमत्वा वरून कळून येते. तसेच जिजाऊंचे वडील सिंदखेडचे लखुजी जाधव हे होते तर आईचे नाव म्हाळसाबाई होते. लखुजी जाधव हे देवगिरीच्या यादव घराण्याचे वंशज होते. तसेच राजमाता जिजाऊंचा ज न्म पौष पौर्णिमा शके १५२०, म्हणजेच १२ जानेवारी १५९८ सिंदखेडराजा, बुलढाणा येथे झाला.

राजमाता जिजाबाई यांचे संपूर्ण जीवन धै’र्य, त्याग आणि ब’लिदानाने परिपूर्ण होते. भारताच्या धाडसी प्रसूती माता जिजाबाईंनी आपल्या जीवनात सर्व प्रकारच्या संकटांना धैर्याने तोंड दिले, परंतु त्यांनी कधीही हार मानली नाही आणि संयम गमावला नाही आणि आपले ध्येय साध्य करण्यासाठी नेहमीच पुढे जात राहिल्या. त्यांनी आपला मुलगा शिवाजी राजे यांनाही समाजाच्या हितासाठी एकनिष्ठ राहण्याची शिकवण दिली.

याशिवाय हिंदू साम्राज्याच्या स्थापनेतही त्यांची भूमिका महत्त्वाची होती. त्यांना जिजाई, जिजाऊ, राजमाता जिजाबाई या नावानेही ओळखले जात असे. चला जाणून घेऊया भारतातील या महान आणि वीर राजमाता जिजाबाईंबद्दल,ज्यांच्यापासून प्रत्येकाने प्रेरणा घेणे आवश्यक आहे.

वीरमाता जिजाबाईंचा ज’न्म १२ जानेवारी १५९८ रोजी महाराष्ट्रातील बुलढाणा जिल्ह्याजवळील निजामशाह राज्याच्या सिंदखेड येथे झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव लखुजी जाधवराव होते, ते निजामशहाच्या दरबारात पंचहजारी सरदार होते. तो निजामाच्या जवळच्या सरदारांपैकी एक होता, हे आम्ही तुम्हाला सांगतो. जिजाबाईंच्या आईचे नाव म्हाळसाबाई होते. जिजाबाईंना लहानपणी जिजाऊ म्हणून सं’बोधले जायचे.

त्या काळी बाल-विवाहाची प्रथा होती, त्यामुळे जिजाबाईंचा विवाहही अगदी लहान वयातच झाला होता. तिचा विवाह शहाजी राजे भोसले यांच्याशी झाला. शहाजी राजे भोसले हे विजापूरच्या सुलतान आदिलशहाच्या दरबारातील सेनापती आणि शूर यो’द्धा होते. आम्ही तुम्हाला सांगतो की जिजाबाई त्यांची पहिली पत्नी होती.

लग्नानंतर जिजाबाई आणि शाहजी भोसले यांना ८ अपत्ये झाली, त्यापैकी ६ मुली आणि २ मुले. त्यापैकी एक म्हणजे छत्रपती शिवाजी महाराज. जे पुढे जिजाबाईंच्या मार्गदर्शनाखाली महान मराठा शा’सक बनले, ज्यांनी मराठा स्वराज्याचा पाया घातला. त्यांनी भारतीय सै’न्यातही विशेष योगदान दिले आणि संपूर्ण आयुष्य मराठा साम्राज्याच्या स्थापनेसाठी वाहून घेतले. त्या खर्‍या अर्थाने राष्ट्रमाता आणि अशा शूर महिला होत्या.

ज्याणी आपल्या कौशल्य आणि प्रतिभेच्या जोरावर आपल्या मुलाला शूरवीर बनवले.रा ज्य करीत असताना सामान्य लोक, दीन–दुबळे यांचा आधार फक्त राजाच असतो. जा त-पात आणि ध र्म हा वैयक्तिक प्रश्न असतो, त्याचा राजाच्या निर्णयात समावेश नसला पाहिजे. सर्व ध र्म समभाव, रयतेची सेवा आणि त्यांचे प्रश्न सोडवणे हे राजाचे प्रथम कर्तव्य असते. वेगवेगळ्या पदांवर कार्यरत असणारे अधिकारी आणि सगेसोयरे हे लालसेने जर भांबावले तर खेळावे लागणारे रा जकारण आणि कूटनीती हे देखील राजासाठी किती महत्त्वाचे आहे

असे बाळकडू राजमाता जिजाऊंनी राजे शिवाजी यांना लहानपणीच दिले. अशाप्रकारे शिवाजी महाराज्यांच्या राज्याभिषेकानंतर काही दिवसांनी १७ जून १६७४ रोजी त्यांचा मृत्यू झाला. त्यांच्यानंतर वीर शिवाजी महाराजांनी मराठा साम्राज्याचा विस्तार केला. या व्यतिरिक्त श स्त्रास्त्र अभ्यास, ध र्म आणि बुद्धी विकास असे धडे देखील राजमाता जिजाऊंनी आपल्या कुशल सहकार्‍यांसोबत, पदाधिकाऱ्यांसोबत राजे शिवाजी यांना दिले.

शहाजीराजे व त्यांचे मोठे पुत्र संभाजी यांना अफजलखानाने यु द्धात मा रून टाकले. जिजामातानां गोष्टीचे खूप दुःख झाले व त्यांनी आपल्या पतीसोबत सती जाण्याच्या प्रयत्न केला. परंतु शिवाजी महाराजांनी तेव्हा त्यांना रोखून घेतले. शिवरायांसाठी त्यांची आई हीच मार्गदर्शक होती. जिजामाता या पहिल्या अश्या महिला होत्या ज्यांनी दक्षिण भारतात हिंदवी साम्राज्य निर्माण करण्यासाठी योगदान दिले. त्यांच्या योगदानामुळेच शिवरायांनी कमी सै न्यात लाखो मुघलांना बाहेर काढून हिंदवी स्वराज्य स्थापन केले. जिजाबाईंचा मृ त्यू 17 जून 1674 मध्ये झाला. जिजाबाईंचा मृ त्यू आधीच शिवाजी महाराजांनी अखंड हिंदवी स्वराज्याची स्थापना करून दिली होती.

राजमाता जिजाऊ या एक प्रभावी व वचनबद्ध महिलेच्या रूपात ओळखल्या जातात. त्यांच्यासाठी आ त्मसन्मान आणि त्यांचे मूल्य सर्वात वर होते. त्यांचे विचार दूरदर्शी होते. त्या एक प्रभावी यो द्धा देखील होत्या. त्यांच्या या गुणांच्या संचार शिवाजी महाराजांनमध्ये देखील झाला होता. अशा या महान मातेस सादर प्रणाम.